Το παράδοξο της πρόληψης
«Ένα προληπτικό μέτρο, το οποίο επιφέρει μεγάλο όφελος
στον πληθυσμό, συχνά ωφελεί λίγο κάθε ένα άτομο του πληθυσμού.» (Rose, 1985)
H φυσική ιστορία μιας νόσου περνά συνήθως από 5 στάδια: απουσία νόσου-ευπάθεια στη νόσο-υποκλινική/ασυμπτωματική/κλινική εκδήλωση. Η πρόληψη μπορεί διαχωριστεί αυτά τα στάδια και να διακριθεί σε πρωταρχική (primordial prevention)-πρωτογενής-δευτερογενής-τριτογενής-τεταρτογενής.
Πρωταρχική Πρόληψη (Primordial prevention)
“Είναι η πρόληψη της ανάδυσης τρόπων ζωής που συνεισφέρουν στην ανάπτυξη της κινδύνου για κάποια νόσο”. Αναφέρεται στην μείωση των παραγόντων κινδύνου με στόχο όλο τον πληθυσμό και με έμφαση στις κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνθήκες και συνήθως προάγεται μέσω νομοθεσίας και εθνικής πολιτικής. Συχνά απευθύνεται στην παιδική ηλικία ώστε να μειώσει τους κινδύνους το δυνατό περισσότερο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί, η δημιουργία πεζόδρομων σε ένα αστικό περίβάλλον ή πάρκων γειτονιάς για να προαχθεί η άσκηση, με περαιτέρω στόχο να μιεωθούν οι παράγοντες κινδύνου για παχυσαρκία, καρδιαγγειακή υγεία, σακχαρώδη διαβήτη κλπ.
Πρωτογενής Πρόληψη (Primary Prevention)
Η πρωτογενής πρόληψη αποτελείται από μέτρα που έχουν ως στόχο ένα πληθυσμό υψηλού κινδύνου, για να προλάβουν την ανάπτυξη της νόσου. Συνήθως πρόκειται για υγιή πλυθυσμό και περιλαβάνει τον έλεγχο παραγόντων κινδύνου. Και εδώ η στρατηγική ειναι πληθυσμιακή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο εμβολιασμός.
Δευτερογενής Πρόληψη (Secondary Prevention)
Η δευτερογενής πρόληψη δίνει έμφαση στην πρώιμη ανίχνευση της νόσου και ο στόχος πληθυσμού της είναι τα ασυμπτωματικά άτομα τα οποία δεν έχουν ακόμη εκδηλώσει τη νοσο, βρίσκονται δηλαδή σε υποκλινική μορφή. Συνήθως πρόκειται για sceening (διαλογή). Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το τεστ Παπνικολάου. για την ανίχνευση τραχήλου της μήτρας και η μαστογραφία για την ανίχνευση καρκίνου του μαστού.
Τριτογενής Πρόληψη (Tertiary Prevention)
Η τριτογενής πρόληψη στοχεύει στα άτομα πο έχουν ήδη αναπτύξει τη νόσο για να μειώσει την σοβαρότητα της νόσου και τις ενδεχόμενες επιπολκές της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι θεραπείες αποκατάστασης ή η φροντίδα του διαβητικού ποδιού.
Τεταρτογενής Πρόληψη (Quaternary Prevention)
Σύμφωνα με το Wonca International Dictionary for General/Family Practice, πρόκειται για “δράση που λαμβάνεται για να αναγνωρίσει άτομα με κίνδυνο υπερβολικής χρήσης φαρμάκων, να τα προστατεύσει από μια ιατρική παρέμβαση που δεν είναι απαιραίτητη και να προτείνει παρεμβάσεις που είναι ηθικά και δεοντολογικά αποδεκτές δηλαδή “μα δράση για να προστατεύσει άτομα/ασθενείς από ιατρικές παρεμβάσεις που μπορούν να προκαλέσουν περισσότερη ζημία από ώφελος”
