«Ένα προληπτικό μέτρο, το οποίο επιφέρει μεγάλο όφελος στον πληθυσμό, συχνά ωφελεί λίγο κάθε ένα άτομο του πληθυσμού.» (Rose, 1985)
Η φυσική ιστορία μιας νόσου περνά συνήθως από 5 στάδια: απουσία νόσου – ευπάθεια στη νόσο – υποκλινική/ασυμπτωματική/κλινική εκδήλωση. Η πρόληψη μπορεί να διαχωριστεί σε αυτά τα στάδια και να διακριθεί σε:
- Πρωταρχική (Primordial prevention) 🏛️
- Πρωτογενής (Primary prevention) 💉
- Δευτερογενής (Secondary prevention) 🔬
- Τριτογενής (Tertiary prevention) 🏥
- Τεταρτογενής (Quaternary prevention) ⚖️
Πρωταρχική Πρόληψη (Primordial prevention) 🌱
“Είναι η πρόληψη της ανάδυσης των τρόπων ζωής που συνεισφέρουν στην ανάπτυξη κινδύνου για κάποια νόσο”. Αναφέρεται στη μείωση των παραγόντων κινδύνου με στόχο όλο τον πληθυσμό και με έμφαση στις κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνθήκες. Συνήθως προάγεται μέσω νομοθεσίας και εθνικής πολιτικής. Συχνά απευθύνεται στην παιδική ηλικία ώστε να μειωθούν οι κίνδυνοι το δυνατό περισσότερο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η δημιουργία πεζόδρομων ή πάρκων γειτονιάς για να προαχθεί η άσκηση, μειώνοντας παράλληλα τους παράγοντες κινδύνου για παχυσαρκία, καρδιαγγειακή υγεία, σακχαρώδη διαβήτη κλπ.
Πρωτογενής Πρόληψη (Primary Prevention) 💉
Η πρωτογενής πρόληψη αποτελείται από μέτρα που έχουν ως στόχο έναν πληθυσμό υψηλού κινδύνου για να προλάβουν την ανάπτυξη της νόσου. Συνήθως απευθύνεται σε υγιή πληθυσμό και περιλαμβάνει τον έλεγχο παραγόντων κινδύνου. Στρατηγική είναι πληθυσμιακή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο εμβολιασμός.
Δευτερογενής Πρόληψη (Secondary Prevention) 🔬
Η δευτερογενής πρόληψη δίνει έμφαση στην πρώιμη ανίχνευση της νόσου και αφορά τα ασυμπτωματικά άτομα σε υποκλινική μορφή. Συνήθως πρόκειται για screening (διαλογή). Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το τεστ Παπ για ανίχνευση τραχήλου της μήτρας και η μαστογραφία για ανίχνευση καρκίνου του μαστού.
Τριτογενής Πρόληψη (Tertiary Prevention) 🏥
Στοχεύει σε άτομα που έχουν ήδη αναπτύξει τη νόσο για να μειώσει τη σοβαρότητα και τις ενδεχόμενες επιπλοκές της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν θεραπείες αποκατάστασης ή η φροντίδα του διαβητικού ποδιού.
Τεταρτογενής Πρόληψη (Quaternary Prevention) ⚖️
Σύμφωνα με το Wonca International Dictionary for General/Family Practice, πρόκειται για “δράση που λαμβάνεται για να αναγνωρίσει άτομα με κίνδυνο υπερβολικής χρήσης φαρμάκων, να τα προστατεύσει από μια ιατρική παρέμβαση που δεν είναι απαραίτητη και να προτείνει παρεμβάσεις που είναι ηθικά και δεοντολογικά αποδεκτές”. Δηλαδή δράση για να προστατεύσει άτομα/ασθενείς από ιατρικές παρεμβάσεις που μπορούν να προκαλέσουν περισσότερη ζημία από όφελος.
