Οι κοινωνικοί προσδιοριστές της υγείας (social determinants of health, SDOH) αναφέρονται σε μη ιατρικούς παράγοντες που επιδρούν στην υγεία και την ευεξία (well-being) του ατόμου. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει τους SDOH ως τις καταστάσεις στις οποίες οι άνθρωποι “γεννιούνται, ανατρέφονται, ζουν, εργάζονται και μεγαλώνουν/γηράσκουν”. Περιλαμβάνουν τόσο τις ευρύτερες πολιτικές, κοινωνικοοικονομικές και πολιτισμικές συνιστώσες όσο και πιο ειδικά χαρακτηριστικά: από τις περιβαλλοντικές/κλιματολογικές συνθήκες έως την πρόσβαση σε συστήματα υγείας και εκπαίδευσης και την δυνατότητα για υγιεινό φαγητό.
Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει ότι σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας παράγοντες που ξεκινούν από τις συνθήκες της πρώιμης παιδικής ηλικίας μέχρι το επαγγελματικό status, το εργασιακό περιβάλλον και το εισόδημα μπορούν να έχουν δραματική επίδραση στην κατάσταση της υγείας μας. Ο βαθμός ανισότητας των φύλων, οι φυλετικές διακρίσεις, η πρόσβαση σε στέγαση και σχετικές παροχές και υπηρεσίες, η κοινωνική υποστήριξη και συμπερίληψη, το επίπεδο εγκληματικότητας και η έκθεση σε βίαιη συμπεριφορά, η διαθεσιμότητα μέσων μαζικής μεταφοράς, το φυσικό περιβάλλον, η πρόσβαση σε ασφαλές καθαρό νερό, καθαρό αέρα και περιβάλλοντα χωρίς τοξίνες καθώς και οι ευκαιρίες ψυχαγωγίας και ξεκούρασης αποτελούν επιπρόσθετα παραδείγματα σε μια λίστα αλληλοσυνδεόμενων κοινωνικών παραμέτρων.
Οι κοινωνικοί προσδιοριστές της υγείας θεωρούνται ως υποκείμενη αιτία πολλών σύγχρονων μείζονων ζητημάτων που περιλαμβάνουν την παχυσαρκία, την καρδιακή νόσο, το διαβήτη και την κατάθλιψη. Επιπρόσθετα, πολυπλοκες αλληλεπιδράσεις και αλληλοσυσχετίσεις υφίστανται δημιουργώντας “φαύλους κύκλους”. Για παράδειγμα η κακή υγεία ή η έλλειψη εκπαίδευσης επηρεάζει τις ευκαιρίες εργασιακής απασχόλησης και τελικά το εισόδημα. Το χαμηλό εισόδημα επηρεάζει με τη σειρά του στην πρόσβαση σε θρεπτικό φαγητό και επιδεινώνει την υγεία. Αυτό δημιουργεί στρες και οδηγεί σε μη υγιεις μηχανισμούς διαχείρισης του στρες όπως η κατάχρηση ουσιών και η υπερφαγία.
Αναμφισβήτητα προκειται για καταστάσεις που δεν αφορούν μόνο ατομικές επιλογές αλλά διαμορφώνονται ανάλογα με την κατανομή πλούτου, ισχύος και πόρων σε διεθνές, εθνικό και τοπικό επίπεδο και οι οποίες μοιραία δημιουργούν κοινωνικές διαστρωματώσεις και ευθύνονται για ανισότητες στα θέματα της υγείας στις διάφορες ομάδες ανθρώπων ανάλογα με την οικονομική ή κοινωνική τους κατάσταση, το φύλο και την εθνικότητα τους. Σε διεθνές επίπεδο, σημαντικές ανισότητες υγείας υπάρχουν μεταξύ κρατών αλλά και εντός της ίδιας χώρας συνεισφέροντας στις διαφορές που υπάρχουν ακόμη και στο προσδοκιμο επιβίωσης, που κυμαίνεται από 52 έως 84 ετών- μια αξιοσημείωτη διαφορά 32 έτη. Παρά τις προσπάθειες να βελτιωθεί η πρόσβαση σε ποιοτική φροντίδα υγείας, οι ανισότητες στην υγεία είναι έντονες.
Η συνεχιζόμενη πανθημία COVID-19 μεγάλωσε τις ανισότητες και ανέδειξε ακόμη περισσότερο την μεγάλη αναγκαιότητα τα κράτη, οι κοινωνίες, και η κοινότητα δημόσιας υγείας να υλοποιήσουν ένα ουσιστικό στρατηγικό σχεδιασμό για την σοβαρή προσέγγιση των κοινωνικών προσδιοριστών της υγείας.
Περισσότερες Πληροφορίες
Social Determinants of Health (SDOH) | NEJM Catalyst
Social Determinants of Health – Healthy People 2030 | health.gov
WHO releases new guide on developing national programmes for age-friendly cities and communities
